Rond de feestdagen is er net als andere jaren in de media weer volop (extra) aandacht voor de eenzame ouderen. Praatprogramma’s (bijvoorbeeld bij Pauw afgelopen 20 december en Buitenhof op 23 december), georganiseerde Kerstdiners, nieuwe beleidsvisies bij gemeenten, verkoop chocoladerepen en kerstkaartenacties. Dit is nog maar een handjevol voorbeelden. Allemaal voor eenzame ouderen. Prachtige initiatieven natuurlijk, maar wie maken er nou echt gebruik van de aangeboden activiteiten? Wat wordt er voor jongeren gedaan? En lossen al die activiteiten iemands eenzaamheid nu echt op?
Voor we die vragen kunnen beantwoorden, is het nodig eerst het verschil te weten tussen alleen zijn, eenzaamheid en langdurige eenzaamheid. Want het is al met al best ingewikkelde materie………..
ALLEEN ZIJN
Er zijn mensen die alleen zijn en/of wonen en zich niet eenzaam voelen. Jong, oud, rijk en arm. Zoals Paul Verhaeghe, psychoanalyticus aan de universiteit van Gent ook in het programma Buitenhof al vertelde, is alleen zijn geen synoniem aan eenzaamheid. In de eerste zin van deze alinea is al te lezen dat er sprake is van een belangrijk verschil. Alleen zijn en/of wonen is namelijk een situatie. Eenzaamheid daarentegen is een gevoel, een individueel gevoel. Want wat de één voelt en ervaart in een bepaalde situatie is heel anders dan een ander het ervaart.
Alleen zijn en/of wonen, kan ook betekenen dat je geen of een heel klein netwerk hebt. Dan spreek je ook wel van een sociaal isolement. Je kunt ook alleen zijn en/of wonen en toch heel veel contacten hebben. Gewoon iemand die werkt, lid is van een vereniging, familie heeft, iemand die er vrijwillig of niet voor kiest om alleen te wonen. Er kunnen allerlei redenen en omstandigheden zijn waarom iemand alleen is. Dat betekent niet dat al die mensen die alleen zijn en/of wonen zich ook eenzaam voelen. Natuurlijk zijn er ook mensen die alleen zijn die zich wel af en toe eenzaam voelen. Dat is logisch, want dat hoort bij het leven. Eenzaamheid is ook niet leeftijdsgebonden! Dat lees je hieronder.
EENZAAMHEID
Zoals gezegd is er in de media volop (extra) aandacht (geweest) voor eenzame ouderen. Een programmamaker van de radio vroeg onlangs aan mij of het niet allemaal te erg wordt aangedikt dat mensen zich rond de Kerstdagen eenzamer voelen dan de rest van het jaar. Omdat het rotgevoel dat je hebt rond de feestdagen inderdaad veel meer beladen kan zijn voor iemand dan op andere momenten, was mijn antwoord daarop dus ja. Iedereen zit gezellig bij elkaar en als jij dan ‘heel alleen in je eentje kerstfeest zit te vieren’ voelt dat voor veel mensen niet fijn. Want wat is eenzaamheid nu eigenlijk, wanneer overkomt dat je en hoe erg is dat dan?
Eenzaamheid is het fysiek ervaren tekort in patronen van verbinding met andere mensen (definitie: Jeannette Rijks). Fysiek omdat je het in je lijf voelt, tekort in patronen van verbinding omdat een eenmalig bezoekje niets oplost. Het gaat om een regelmatig terugkerende verbinding met andere mensen met dezelfde waarden en die ook verbinding met jou willen. Een verbinding van betekenis dus.
Een gevoel van eenzaamheid overkomst ons allemaal, dat hoort bij ons leven. Ook Anja Machielse, hoogleraar Empowerment van kwetsbare ouderen aan de Universiteit voor Humanistiek vertelde dat bij Buitenhof. Als kind als je niet mag meespelen, als puber als je je onzeker voelt, als student als je op jezelf gaat wonen, als moeder als je kinderen uitvliegen, als je gaat scheiden, verhuizen, je partner overlijdt, je met pensioen gaat, vul het maar aan.
Meestal is dat gevoel van eenzaamheid dan tijdelijk, zeker niet leuk, maar over het algemeen wel overheen te komen. Je maakt een transitiefase door, de duur ervan is voor iedereen verschillend. Als je er alleen niet uit komt is fijn als er iemand is die je kan en wil helpen, er hoeven echter nog geen alarmbellen af te gaan. Wat dan wel belangrijk is dat je er over praat met familie, goede vrienden. Want ze kunnen vermoeden dat je je eenzaam voelt, maar het is pas zo als jij het (h)erkent als gevoel van eenzaamheid en het vertelt. Niemand kan namelijk aan het puntje van je neus zien dat je je eenzaam voelt.
“De mensen onderscheiden zich door wat ze laten zien en lijken op elkaar door wat ze verbergen”.
Paul Valéry
Wanneer wordt eenzaamheid dan wel een probleem? Als het langdurig/chronisch wordt.
LANGDURIGE EENZAAMHEID
Als je gevoelens van eenzaamheid langer duren dan ongeveer een jaar, wordt het wel een probleem. Dan wordt het chronisch en krijg je steeds meer mentale en fysieke klachten. Want langdurige eenzaamheid voel je in je brein en in je lijf, het doet iets gemeens met je. Zoals Marina Barink bij Pauw zei, eenzaamheid is een monster.
De belangrijkste veranderingen die langdurige eenzaamheid veroorzaakt zijn deze[1]:
- Je kunt gezichten niet meer goed beoordelen en denkt dat mensen je slecht gezind zijn. Je wordt achterdochtig en bang en trekt je nog meer terug. Waarom zou je omgaan met mensen die niet leuk zijn?
- Je hormoonhuishouding raakt in de war, waardoor je onder meer geen prettige gevoelens meer krijgt als je met andere mensen omgaat. Als het niet fijn voelt met mensen om te gaan, waarom zou je dat dan doen?
- Je wordt dommer. Zo’n tien à twaalf IQ punten ga je erop achteruit als je je lang eenzaam voelt. Dat maakt het lastig te bedenken wat je zou kunnen doen om het op te lossen.
Als er sprake is van langdurige eenzaamheid lukt het helaas vaak niet meer er zonder professionele hulp uit te komen. Dr. Erik Scherder heeft al eens uitgelegd hoe de afgifte van cortisol verstoord kan raken als de hippocampus niet goed werkt. Teveel stress leidt tot een overwerkte Hippocampus. Dat zorgt ervoor dat je de controle over je emoties kwijt raakt en gestresst raakt. Bij eenzaamheid gebeurt hetzelfde. Eenzaamheid veroorzaakt ook stress. Langdurige eenzaamheid veroorzaakt dan ook hersenveranderingen. Eenzaamheid en pijn laten dezelfde reacties zien bij hersenonderzoeken. Echt niet iets om te negeren. Door die hersenveranderingen en je eenzame brein raak je gevangen in je eigen cirkeltje.
AANGEBODEN ACTIVITEITEN ALS OPLOSSING VOOR EENZAAMHEID
Zoals ik aan het begin van deze blog al zei, worden er veel activiteiten georganiseerd als oplossing voor eenzaamheid. Prachtige initiatieven, maar wie maken er nou echt gebruik van de aangeboden activiteiten en lossen al die activiteiten iemands eenzaamheid nu echt op?
Voor de mensen die alleen zijn of na een life-event tijdelijk last van eenzaamheid hebben, zijn de aangeboden activiteiten een prima initiatief. Verder voorkomt het mogelijk dat er nog meer mensen last van gevoelens van eenzaamheid krijgen. Het is een mooie afleiding, even weg uit de sleur. Het is echter meestal een eenmalige actie. Het gevoel van eenzaamheid verdwijnt dus voor korte duur. Het lost niets echt op. Verder maakt het mensen afhankelijk van wat er eenmalig aangeboden worden. De georganiseerde Kerstdiners zijn vaak al een week voor de Kerst en met de Kerst zelf en de rest van het jaar voelen de mensen die er aan deelnemen zich nog steeds eenzaam.
De mensen die zich langdurig eenzaam voelen, durven meestal helemaal niet eens naar de aangeboden activiteiten toe, deze sociale verbanden niet (meer) aan te gaan. Dat heeft te maken met de bovenstaande veranderingen die langdurige eenzaamheid veroorzaakt. Als ze toch een poging wagen, voelen ze zich over het algemeen doodongelukkig tussen al die vreemde mensen. En als ze het wel gezellig vonden, voelen ze zich na afloop vaak nog eenzamer.
WAT WEL HELPT BIJ LANGDURIGE EENZAAMHEID
- Aanpak van eenzaamheid moet passen bij de behoefte van de persoon.
- De aanpak moet passen bij de situatie van de persoon.
- De aanpak moet gericht zijn op het vergroten van de zelfwaardering van de persoon.
- De aanpak moet bestaan uit wederzijds gelijkwaardig en herhaald contact.
Het heeft nauwelijks zin iemand ‘van boven opgelegd’ te helpen. De kans dat hiermee een lage zelfwaardering alleen maar wordt bevestigd is groot. Echte hulp bij eenzaamheid veroorzaakt een verandering in het leven, een verandering van eenzaam naar niet-eenzaam. Dat kan alleen als er voldoende deskundigheid en voldoende tijd wordt geïnvesteerd om dat te bewerkstelligen. Dit zijn geen voldoende, maar wel noodzakelijke factoren. Voor een aanpak met noodzakelijke en voldoende factoren is het belangrijk goed opgeleide deskundige hulp te hebben[2].
ZELF DE DREMPEL OVER
Zowel Marina Barink als Lydia Waal, zijn zelf langdurig eenzaam geweest en spraken zelf al uit in de uitzending bij Pauw dat je je zèlf de spreekwoordelijke schop onder je kont moet geven. Zelf de drempel over, dus zelf in actie komen. Lydia heeft daarvoor een aantal jaren geleden de cursus Creatief leven gevolgd, samen met Koos, Henk, Tini en To.
Deze cursus is destijds door Omroep Max uitgezonden. In de 7e en laatste aflevering van de serie ‘Nooit meer alleen’, zoals de serie heette, vertellen Lydia, To, Tini, Koos en Henk zelf welke wereld van verschil er zit tussen hun leven van een jaar geleden en nu, na de cursus. Alles is anders geworden, omdat ze zélf veranderd zijn, hun vaste patronen hebben doorbroken. Ze zijn de uitdaging aangegaan en hebben daardoor zelf de vreugde weer in hun leven teruggebracht, met behulp van coach Jeannette. Kijk en luister terug naar hun geweldige en ontroerende verhalen als je het gemist hebt!
Dus, verbloem je eenzaamheid niet langer zoals Lydia zei en kom zelf in actie. Je bent daarna niet meer afhankelijk van eenmalige activiteiten die door anderen worden aangeboden!
De cursus Creatief leven wordt op meerdere plekken in het hele land aangeboden en alle coaches zijn opgeleid zijn door coach Jeannette zelf.
